تاريخ رودسر و ردپاي معماري آن جاذبه اي براي گردشگري است که به حال خود رها شده و شايد گوشه هايي از آن مورد حفاظت قرار گرفته، اما بافت تاريخي اش نه معرفي مي شود و نه ثبت شده است. رودسر شهر تجار بوده و ??? سال قبل گيلان را به يک قطب مهم تجاري ايران و روسيه تبديل کرده بود. خاطره اي که تنها معماري تاجران اش باقي مانده و فراموش شده است.
خبرگزاري ميراث فرهنگي ـ گروه ميراث فرهنگي ـ ساحل ماسه اي و زيباي رودسر به عنوان يکي از مهمترين جاذبه هاي گردشگري اين شهر و استان گيلان، همواره پذيراي گردشگران بوده است. اما هنوز کسي از بافت تاريخي و آثاري که هرچند قدمت اين شهر را نشان نمي دهند اما از سکونت مردم شهر نشين آن طي ??? سال گذشته مي گويد، خبر ندارد. هر سال با آغاز تعطيلات، رودسر پر از گردشگر مي شود. ساحل ماسه اي اين شهر که مي توان از آن به عنوان يکي از سواحل منحصر به فرد استان گيلان ياد کرد، مملو از مسافران نقاط مختلف کشور از جمله تهران مي شود. شايد جاذبه هاي طبيعي همچون دريا و جنگل نيازي به تعريف و معرفي نداشته باشند اما تاريخ هر شهر بخشي از هويت فرهنگي آن است که بايد معرفي شود و اين وظيفه سازمان متولي حفاظت از ميراث فرهنگي کشور است. وظيفه اي که چندان در شهر تاريخي رودسر به آن عمل نشده و حتي مردم اين شهر هم از تاريخ و آثار خود غافلند. ميدان شهرداري با آن در و ديوار تاريخي اش و خانه هاي تاريخي کوچه پس کوچه هاي شهر که با بام سفالي هنوز هم از زندگي اقليمي مردم رودسر مي گويند، تنها گوشه اي از ردپاي ساکنين گذشته اين شهر است. رودسر يکي از شهرهاي شرقي استان گيلان است. قوميت مردم ساکن در آن گيلک بوده و به زبان گيلکي اما با لهجه "بيه پيش" (لهجه مردمان شرق گيلان) صحبت مي کنند. نام قديم رودسر کوتم و هوسم بود.
گفته مي شود که يکي از روستاهاي رودسر به نام تميجان در زمان سلطنت شاه عباس اول ضرابخانه اي داشته که سکه هاي ضرب آن تاريخ در محل ضرابخانه کشف شده است. مقدسي، جغرافي دان معروف، در سال ??? هجري قمري در کتاب (احسن التقاسيم فم معرفه الاقاليم) نوشته است که هوسم را بازار و مسجدي نيکو بوده که نزديک محل و مقر حاکم بنا شده اند. حمدالله مستوفي در سال ??? هجري قمري، از هوسم به عنوان بندر و لنگرگاهي ياد مي کند که کشتي ها گرگاني و مازندراني در آن پهلو مي گرفتند و آذوقه حمل مي کردند. شهرستان رودسر، داراي چهار بخش کـــلاچـــاي، چابکسر ، رحيم آباد و رودسر و ?? دهستان است. جمعيت اين شهرستان طبق سرشماري سال ????، ?????? نفر است. پل تاريخي تميجان، از آثار دوره صفوي، مسجد تميجان از آثار دوره خاندان کيا، گنبد پير محله در روستاي پير محله ماچيان و قلعه بندبن، واقع در قاسم آباد عليا از مهمترين آثار باستاني شهرستان رودسر است. گنبد پير محله، يکي از نقاط تاريخي شهرستان رودسر و از عجايب معماري استان گيلان است. اين گنبد در دوره کيانيان و به صورت هشت ضلعي ساخته شده است. رودسر شهر تاريخ و تجارت
نام رودسر ترکيبي از دو پاره واژه رود و سر است. سر در زبان ديلمي و پهلوي به معني کنار بوده و بر همين اساس نام اين شهر به معناي کنار رود است.
از تاريخ شواهد معماري رودسر، ميدان شهرداري بيشتر از همه جاي آن خودنمايي مي کند. اين ميدان شامل ساختمان شهرداري با آن معماري شناخته شده گيلان که مشابه اش را مي تواند در ميدان شهرداري رشت ديد، و نزديک هفت ساختمان تاريخي است. ساخت اين ميدان در زمان رضا شاه آغاز شد و همان دوران نيز به پايان رسيد. محلي هاي رودسر مي گويند رضا شاه مي خواست که مردم را در شهر نگه دارد، به همين علت ساختمان هاي اداري را کنار ميدان و شهرداري ساخت و به اين ترتيب کم کم شهر گسترش پيدا کرد.ساختمان ثبت احوال، ثبت اسناد، دارايي، شهرباني (نيروي انتظامي)، دادگستري، بنياد علوي و يک دبيرستان بخشي از ساختمان هاي تاريخي اطراف ميدان است که با اندکي اختلاف شبيه هم ساخته شده اند. البته امروز برخي از اين ساختمان ها کاربري خود را تغيير داده اند و دبيرستان تبديل به پژوهشگاه معلم شده است. به گفته کارشناسان ميراث فرهنگي ساختمان هاي اين ميدان در فهرست ميراث ملي ثبت شده اند اما هنوز مجموعه اي به نام ميدان شهرداري و عرصه و حريم آن به ثبت نرسيده است. يکي از اهالي رودسر مي گويد که گاهي دعوايي ميان شهرداري و ميراث فرهنگي بر سر تغيير و تحول اطراف ميدان رخ مي دهد که به طريقي آن را حل مي کنند.
يکي از اهالي رودسر که از گرماي اين روزهاي شهر به سايه پناه برده بود مي گويد، رضا شاه در رودسر خانه اي براي روزهاي استراحت و تفرج خود ساخت. اين خانه هنوز هم باقي مانده اما رضا شاه را پابند شهر نکرد؛ چون برخي نزديکان اش او را راهي سخت سر کردند که امروز رامسر شده است. امروز اطراف برخي ساختمان هاي تاريخي ميدان داربست هايي زده شده است. گفته مي شود شهرداري مشغول مرمت ساختمان هاست و کار رنگ کردن برخي بناها آغاز شده است. برج آب رودسر را منبع آبي بتوني سيراب مي کند. اين منبع آب که درست پشت ساختمان شهرباني ساخته شده ?? سال اش است و نخستين سنت معماري بتوني ايران را به رخ مي کشد.
?? پايه بتوني مخزن آب را نگه مي دارند. مخزن به صورت دو پوش ساخته شده و به اين ترتيب مانع از گنديده گي آب مي شود. يک رديف پله کان، کارکنان برج آب رودسر را به مخزن مي رساند و آب هم از طريق لوله هاي قطوري که از بالا به پايين نصب شده اند به دست اهالي رودسر مي رسد. امروز منبع آب ديگري در حومه شهر ساخته مي شود. منبعي که نه هويت تاريخي دارد و نه ارزش معماري. بنايي مخروطي که قرار است جاي برج کهن سال رودسر را بگيرد. بام پوش هاي سفالي معماري تاريخي گيلان در گذشته هاي دور بر پايه بام هاي سفالي بود. سفال گران ماهر با ساخت سفال هاي نيم مخروطي و چيدامان آن ها روي بام، مانع از ورود باران و برف به داخل خانه مي شدند. هنوز هم اين سنت کهن را مي توان روي بام خانه هاي تاريخي رودسر ديد. اما بام هاي حلبي شهر گاهي مانع از ديد آن ها مي شوند و حتي برخي خانه هاي تاريخي هم به نصب اين قبيل بام هاي نه چندان زيبا روي آورده اند.
هنوز هم مي توان در کوچه پس کوچه هاي پشت شهرداري رودسر خانه هاي بام پوش سفالي را ديد. اين خانه ها هنوز هم معماري سنتي رودسر را دارند و قدمت بيشتر آن ها مربوط به ?? يا ?? سال قبل است. اکثر اين خانه ها از وضعيت معماري مناسبي برخوردار نيستند؛ اين درحالي است که برخي کوچه ها به دليل تراکم خانه هاي قديمي، شکل بافت تاريخي به خود گرفته است. پيش از اين و طي تلاش هايي در دفتر بافت تاريخي سازمان ميراث فرهنگي، ??? بافت تاريخي شناسايي شد که گفته مي شود بافت رودسر يکي از آن هاست. اما هنوز هم بلاتکليفي در کوچه پس کوچه هاي آن ديده مي شود.
شهر تجار ارفع تجار و حاج رئيس جزء مهمترين تجار رودسر بودند که هنوز هم خانه هاي تاريخي اين اشراف زاده ها را مي توان در يکي از کوچه هاي پشت ميدان شهرداري ديد. اين دو برادر به طور فاميلي در يک محله زندگي مي کردند که امروز به نام کوچه رئيسيان شناخته مي شود. اين کوچه شامل بيش از ? خانه تاريخي با قدمتي بيش از ??? سال است. خانه ارفع تجار که گفته مي شود وضعيت مالي بهتري داشته، تقريبا بزرگترين خانه تاريخي رودسر محسوب مي شود و مي گويند زماني که رضا شاه به اين شهر آمد مهمان اين خانه بوده است. اين خانه امروز در اختيار نتيجه ارفع تجار، پسر "ميرعلي اکبر ارفع زاده" است و با عنوان خانه ميرعلي اکبر ارفع زاده در فهرست ميراث ملي به ثبت رسيده است.
«ارفع زاده»، نتيجه ارفع تجار درباره خانه هاي اين محله به CHN مي گويد: «ارفع تجار دو پسر و دو دختر داشت که يکي از آن ها ميرعلي اکبر ارفع زاده پدر من است. ارفع تجار، نماينده تجاري روسيه در گيلان بود و بيش از ??? سال قبل در اين جا زندگي مي کرد.»
وي مي گويد: «در زمان پدر من فاميل هم در اين محله ساکن شده بود. عموي مان پشت اين خانه زندگي مي کرد و آنسوي محله را هم دايي ها و خاله پدرمان خانه ساخته بودند. دو خانواده ارفع زاده و رئيسيان که حاصل زندگي ارفع تجار و حاج رئيس هستند، سال هاست که هنوز در اين محله زندگي مي کنند.»
نتيجه ارفع تجار درباره مرمت خانه ميرعلي اکبر ارفع زاده مي گويد: «زماني که از اروپا به ايران آمدم ساکن اين خانه شدم. دو سال قبل خودم مرمت آن را شروع کردم و بدون آنکه دستي به ساختار معماري خانه ببرم، مرمت اش کردم. در آن زمان ميراث فرهنگي هيچ کمکي به من نکرد و پس از مرمت سال گذشته عده اي از سازمان ميراث فرهنگي و تلويزيون آمدند و از خانه فيلمبرداري کردند. همان زمان خانه را متر کرده و گفتند که قرار است اين خانه ثبت شود. البته ثبت هم شد اما ديگر به ما اطلاعي ندادند.»
گفته مي شود که در زمان رضا شاه پرچم روسيه بالاي اين خانه به اهتزاز بوده و همان زمان نيز تجارت بين ايران و روسيه توسط ساکنين آن در گيلان انجام مي گرفته است. خانه هاي ارفع زاده و رئيسيان جزء خانه هاي زيباي رودسر هستند و هنوز هم تاريخ اين شهر را نشان مي دهند. البته وضعيت خانه رئيسيان مناسب نيست و حتي يکي از خانه ها در آستانه تخريب است اما خبري از ميراث فرهنگي و حفاظت از اين تاريخ شهر نيست. رودسر شهري تاريخي است اما اين تاريخ بايد معرفي شود. تاريخ رودسر هم رقيب ساحل زيباي آن است و مي تواند گردشگران را در کوچه پس کوچه هاي شهر به حرکت درآورد.